سیمای محیط زیست استان

استان آذربايجان شرقي در شمال غربي ايران در محل تلاقي دو سيستم كوهستاني البرز و زاگرس قراردارد. در حالت كلي، استان آذربايجان شرقي يك منطقه كوهستاني محسوب مي شود كه 40 درصد سطح آن را كوهستان و 2/28 درصد را تپه ماهورها و حدود 8/31 درصد را زمینهای هموار دشت ها و جلگه هاي ميانكوهي فرا گرفته است . از مناطق كوهستاني معروف منطقه، مي توان توده آتشفشاني سبلان در شرق و سهند در غرب و جنوب غربي و رشته كوههاي قره داغ در شمال و رشته كوههاي تخت سليمان و اربط در جنوب و ارتفاعات بزقوش در جنوب شرق و قوشاداغ در شمال شرق استان را نام برد. دامنه ارتفاع از 130 متر در حاشیه ارس تا 2707 متر در کوهستان سهند متغیر است. متوسط بارندگی 1/204 میلی متر طبق میانگین 25 ساله می باشد.

وضعیت محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی

ساختار محيط زيست طبيعي آذربايجان شرقي به علت شكل گيري چهره هاي متفاوت طبيعت زاييده شرايط متعددي بوده و در پديد آمدن آنها عوامل بيشماري نظير وضعيت زمين شناسي، خاك، اقليم و روند تكامل و عوامل زيستي مؤثر بوده است. تلاقي رشته كوههاي البرز و زاگرس و قرار گرفتن مبدأ آغاز رشته كوههاي مركزي ايران در اين منطقه و وجود دشتها و كوهپايه هاي مستعد و بهره مندي اين رشته كوهها از خصوصيات چين خوردگي آلپ ـ هيماليا به همراه برخورداري منطقه از چهار نوع اقليم موجب تنوع و غناي زيادي در ساختار گياهي و جانوري منطقه را فراهم نموده است. ارسباران با آن ويژگي هاي منحصر به فرد خود كلكسيوني از عناصر هيركانواكسيني و عناصر ساير مناطق گياهي كشور محسوب ميشود. علاوه بر تنوع عظيم گياهي، عمده ترين گونه هاي پستانداران و پرندگان حمايت شده يا كمياب را نيز در چتر حمايت خود دارد. مرال، شوكا، پلنگ، خرس قهوه اي،کل و بز وحشی،سیاه گوش، گربه وحشي وپرندگان حمايت شده اي همچون سياه خروس، قرقاول، دراج، طرلان و ساير پرندگان شكاري و ساير طيف وسيعي از پرندگان كوچك (پاسري فرمها) از آن جمله‌اند. توده‌هاي كوهستاني آرارات در مناطقي از شمال استان به فلات مركزي ايران مي پيوندد كه آهو و ميش مرغ از گونه هاي خاص اين تيپ به شمار ميرود. علاوه بر آن زيستگاههاي آبي مهم و با ارزشي در اين استان وجود دارد كه تالاب بین المللی قوريگل و قره قشلاق، تالابهاي حاشيه درياچه اروميه، جنگلها و زیستگاههای حاشیه ارس و درياچه های پشت سدها و … كه مأمن پرندگان متنوع و حمايت شده، درحال انقراض و آسيب پذير ميباشد از آن جمله اند. در سايه این موهبت الهي در استان بیش از2500  گونه گياهي و 346 گونه جانوري موجود ميباشد که شامل 52 گونه پستاندار، 225 گونه پرنده، 37 گونه خزنده، 6 گونه دوزيست، 27 گونه ماهي است.  حدود  13 درصد از عرصه استان تحت عناوين مختلف حفاظت شده،پناهگاه حيات وحش، اثر طبيعي ملي  و تالابهاي سايت رامسر و 8/10 درصد استان به عنوان مناطق شکارممنوع تحت كنترل زيست محيطي مي باشند که با تلاش و جانفشانی محیط بانان که بازوی اجرایی سازمان محیط زیست هستند حفاظت می شوند.

• مناطق تحت مدیریت : 13 عنوان با  مساحت 591130 هکتار متشکل از پارک ملی: ارسباران و کنتال، پناهگاه حیات وحش: کیامکی، منطقه حفاظت شده: ارسباران، سهند، کاغذکنان، صوفی چای، قوریگل، دیزمار، چاراویماق، بزقوش، یای قاری ، اثر طبیعی ملی: منطقه فسیلی مراغه
• مناطق شکار ممنوع :  9 عنوان با مساحت 491326 هکتار شامل سهند، کاغذکنان، یکانات، چاراویماق، جزیره اسلامی، میشوداغ، قره قشلاق، هوراند، شیور، ضحاک
• منطقه حفاظت شده بین مرزی : دیزمار ارویک 31801 هکتار طرف ایران و 65764 هکتار طرف ارمنستان (جمع 97565 هکتار)

مساحت جنگلهای استان 188000 هکتار است که 52/1 در صد از جنگلهای کشور را شامل می شود . از این مقدار 164000 هکتار تحت عنوان جنگلهای ارسباران در شهرستانهای اهر ،کلیبر ،ورزقان و جلفا واقع شده و مابقی به صورت پراکنده در شهرستانهای میانه ،اسکو و عجبشیر و... موجود میباشد.

وضعیت محیط زیست انسانی

وجود قابلیت های طبیعی، مزیتهای نسبی خاص مثل ذخایر معدنی و ویژگیهای زمین شناسی، زیرساختهای اقتصادی، واقع شدن در منطقه استراتژیک شمال غرب، مسیر بازارهای تجارت جهانی و جاده ابریشم، سبب افزایش بالغ بر 7000 واحد صنعتی و معدنی و صنایع بزرگی چون پتروشیمی، پالایشگاه، نفت، صنایع داروسازی، شیمیایی، سیمان، خودروسازی و معادن مس و طلا گردیده و فعالیت چینین واحدهایی اگرچه شاخص های توسعه استان را ارتقاء داده است، اما پیامدهای خارجی را نیز متوجه محیط‌زیست نموده است که بی‌توجهی به آن توسعه پایدار را هدف قرار می‌دهد که لزوم پایداری توسعه نیاز به مدیریت دقیق و فراگیر زیست محیطی دارد.

در استان سالانه حدود سی هزار تن زباله صنعتی و ویژه، بیش از 152میلیون مترمکعب فاضلاب شهری و 16.8 میلیون مترمکعب فاضلاب صنعتی تولید می شود که 64 درصد فاضلاب شهری و 80 درصد فاضلاب صنعتی تصفیه می گردد. همچنین از بیش از 803 هزار تن زباله شهری تولیدشده در استان 30 درصد برای تولید کمپوست )کود آلی  ( مورد استفاده قرار می گیرد و تنها 25 درصد زباله شهری باقیمانده به صورت بهداشتی دفن می شود. میزان دفن بهداشتی زباله های بیمارستانی 95 درصد می باشد.

این استان دارای 12واحد تصفیه خانه های فاضلاب شهری فعال و 15 واحد تصفیه خانه های فاضلاب شهری در دست احداث، 320 واحد تصفیه خانه فاضلاب صنعتی فعال و 10 واحد تصفیه خانه فاضلاب صنعتی در دست احداث و 33 شهرک صنعتی فعال( خصوصی و دولتی)، 14 تصفیه خانه فاضلاب شهرکهای صنعتی فعال و 6 تصفیه خانه فاضلاب شهرکهای صنعتی در دست احداث، 40 سیستم پایش آنلاین صنایع بزرگ و 15 ایستگاه سنجش آلودگی هوا می باشد.

مرکز این استان؛ کلانشهر تبریـز بـا دارا بـودن مراكـز صنعتـی مهمـی نظیـر نیـروگاه حرارتـی، مجتمـع پتروشـیمی، پالایشگاه، واحدهـای صنعتـی بـزرگ، دهها کـوره آجرپـزی و... و همچنین جمعیت زیاد و حجم بالای تردد خـودروها و مصـرف 2,1 میلیون لیتـر بنزین، موقعیـت توپوگرافی و عــدم پراکنــش مؤثــر آلاینده ها به عنــوان یكــی از هشــت شــهر آلــوده کشــور بــه شـمار مـیرود. بـر اسـاس طـرح مطالعاتـی تدویـن فهرسـت منابـع انتشـار آلاینده ها  در ســال 94 ، 76 درصـد ســهم آلودگــی هــوای کلانشــهر تبریـز از منابــع متحــرک (وســایط نقلیــه) و 24 درصد مابقی مربوط به منابع ثابت(صنعتی، تجاری و خانگی ) می باشد.